در شرایطی که در جهان، خدمات پس از فروش و شبکه پشتیبانی قطعات تضمین‌کننده بقای ناوگان سنگین و امنیت جاده‌هاست، در ایران رانندگان مجبورند بین قطعات قاچاق، تقلبی یا استوک دست‌دوم یکی را انتخاب کنند. نبود نمایندگی‌های رسمی، حذف ارتباط مستقیم با خودروسازان مادر اروپایی و حتی ضعف در تامین قطعات خودروهای صفر کیلومتر چینی، وضعیت را به بحرانی پیچیده تبدیل کرده است. از سویی نوسان نرخ ارز، تامین برخی از اقلام مصرفی به ویژه تایر را برای مالکان این خودروها سخت‌تر از گذشته کرده است، باتوجه به اهمیت خودروهای سنگین تجاری در ناوگان حمل و نقل باری متولیان باید بیش از هر موضوعی به این عرصه توجه کنند، برای بررسی این وضعیت، با داوود خداداد، عضو هیات‌مدیره انجمن واردکنندگان خودروهای تجاری به گفت و گو پرداختیم؛
به عنوان پرسش نخست، وضعیت فعلی کلی خدمات پس از فروش کامیون‌های سنگین در کشور چگونه است؟ امروز رانندگان و مالکان خودروهای سنگین وارداتی و تولید داخل چه وضعیتی را تجربه می‌کنند؟
در حال‌حاضر خدمات پس از فروش بیشتر یک عنوان روی کاغذ است تا واقعیت عملی؛ شرکت‌های بزرگ داخلی مانند ایران‌خودرو دیزل، سایپا دیزل و ماموت دیزل به دلیل تحریم‌ها هیچ ارتباط سیستمی با شرکت‌های مادر اروپایی ندارند. این یعنی نمایندگی رسمی حذف شده و هیچ‌یک از خدمات اصلی از سوی سازنده به مشتری ایرانی نمی‌رسد. تنها یک برگه برای وزارت صمت صادر می‌شود مبنی بر این‌که خدمات وجود دارد، اما راننده و مالک کامیون عملا هیچ سرویس واقعی دریافت نمی‌کنند. در این میان، نکته عجیب آن است که هنگام واردات خودروهای سنگین به کشور، حدود سه درصد ارزش خودرو به‌عنوان هزینه خدمات پس از فروش دریافت می‌شود، در حالی که خدمتی به مالکان این خودروها ارائه نمی‌شود، خوشبختانه اخیرا وزارت صمت و گمرک الزام ارائه این برگ خدمات را برای واردکنندگان حذف کرده‌اند، اما همچنان مشکل ریشه‌ای پابرجاست.
تامین قطعات برای کشنده‌ها و کامیون‌های وارداتی چگونه انجام می‌شود؟ آیا مسیر رسمی وجود دارد یا همچنان وابسته به واسطه‌ها و دلالان هستید؟
قطعات عمدتا از مسیرهای غیررسمی وارد می‌شوند. واردکنندگان مجبورند با واسطه‌ها و دلالان اروپایی کار کنند. قطعات ابتدا به کشوری ثالث مثل امارات ارسال می‌شود، سپس با تغییر اسناد وارد ایران می‌شود. این فرایند هم هزینه‌ها را افزایش می‌دهد و هم ریسک ورود قطعات تقلبی را بالا می‌برد. در نتیجه، راننده ایرانی باید قطعه‌ای گران‌تر از قیمت واقعی بخرد، آن هم بدون تضمین اصالت کالا، عدم اصالت کالا می‌تواند در نگهداری خودروهای سنگین چالش‌های عدیده‌ای ایجاد کند.
یکی از گلایه‌های اصلی واردکنندگان و رانندگان موضوع تخصیص ارز برای واردات قطعات است، این مساله را چگونه ارزیابی می‌کنید؟
مشکل تخصیص ارز جدی است؛ شرکت‌های رسمی ماه‌ها در صف می‌مانند و همین تاخیرها باعث می‌شود قاچاقچیان سریع‌تر وارد عمل شوند. واقعیت این است که در بسیاری موارد، قطعات قاچاق خیلی زودتر و راحت‌تر به دست رانندگان می‌رسد. این مساله نه‌تنها قاچاق را گسترش داده، بلکه قیمت تمام‌شده قطعات را هم به‌شدت بالا برده است. شاید زمان آن رسیده که سیاست‌گزاران صنعتی برای بهبود این شرایط اقدامی عملی و جدی انجام دهند.
کدام برندهای وارداتی با بیشترین مشکل تامین قطعات مواجه هستند؟ آیا این بحران همه برندها را شامل می‌شود؟
تقریبا همه برندهای اروپایی مانند مرسدس‌بنز، ولوو، رنو و داف دچار مشکل هستند، چرا که قطعاتشان فقط از شرکت مادر تامین می‌شود و این شرکت‌ها به دلیل تحریم هیچ همکاری‌ای با ایران ندارند. حتی کامیون‌های چینی صفر کیلومتر هم وضعیت بهتری ندارند. شرکت‌های مونتاژکننده داخلی در تامین به‌موقع قطعات ضعیف عمل می‌کنند و مشتریان بعضا ماه‌ها منتظر می‌مانند.
بازار لوازم یدکی خودروهای سنگین در ایران چه وضعیتی دارد؟ چرا برخی رانندگان از هجوم قطعات تقلبی گلایه دارند؟
بازار به‌شدت آشفته است. قطعات تقلبی از چین، پاکستان و هند وارد می‌شوند و با بسته‌بندی جعلی به‌عنوان قطعه اصلی فروخته می‌شوند. فقدان نمایندگی رسمی باعث شده نظارتی وجود نداشته باشد و فروشندگان هر قیمتی بخواهند تعیین کنند. حتی در مورد قطعات مصرفی ساده مثل فیلتر روغن یا هوا نیز مشکل جدی داریم. کامیون‌های یورو ۶ اروپایی اصلا با فیلترهای داخلی سازگار نیستند و سیستم موتور خطا می‌دهد، زیرا کیفیت لازم وجود ندارد، این مسائل می‌تواند اقتصاد رانندگان و مالکان خودروهای سنگین را تحت الشعاع قرار دهد.
برخی می‌گویند بازار قطعات استوک در ایران رونق گرفته است. آیا این موضوع را برای خودروهای سنگین تایید می‌کنید؟
بله، قطعات کامیون‌های اروپایی استوک در کشورهایی مانند امارات، عمان و غیره، به شیوه اسقاط خودروی سنگین تامین و به مقصد ایران قاچاق می‌شوند. هرچند این قطعات هم کارخانه‌ای به‌شمار نمی‌روند، اما کیفیت‌شان بسیار بالاتر از قطعات فیک چینی است. به همین دلیل رانندگان و مالکان ترجیح می‌دهند از قطعات استوک اصلی استفاده کنند.
با این شرایط، توصیه شما به رانندگان و مالکان خودروهای سنگین چیست؟ چه راهکارهایی می‌توان در کوتاه‌مدت و بلندمدت اجرا کرد؟
با شرایط فعلی توصیه من استفاده از قطعات استوک اصلی است، چون کیفیت بالاتری نسبت به قطعات تقلبی دارند. همچنین انجمن‌های صنفی کامیون‌داران باید فعال‌تر شوند. این انجمن‌ها می‌توانند با کشورهای همسایه ارتباط بگیرند و حتی تحریم‌ها را دور بزنند تا قطعات اصلی هرچند محدود وارد شود. چون این انجمن‌ها مردمی هستند، تحریم و ردیابی آن‌ها سخت‌تر است. این تنها راهکاری است که فعلا می‌تواند بخشی از مشکلات رانندگان را کاهش دهد.
آینده وضعیت فعلی بازار لوازم یدکی خودروهای سنگین را چگونه ارزیابی می‌کنید؟
بازار خدمات پس از فروش و تامین قطعات در بخش خودروهای سنگین ایران تصویری مبهم و نگران‌کننده دارد. رانندگان و کامیون‌داران، که شریان‌های حیاتی اقتصاد کشور را در جاده‌ها به دوش می‌کشند، در نبود خدمات رسمی و هجوم قطعات تقلبی، هر روز با هزینه‌های بیشتری روبه‌رو می‌شوند. اگرچه حذف برخی قوانین صوری مانند الزام برگه خدمات واردات گامی مثبت است، اما بدون بازگشت ارتباط رسمی با خودروسازان مادر و اصلاح سیاست‌های ارزی، همچنان آینده‌ای روشن برای این صنعت متصور نیست.
